Recensie Heb uw vijanden lief – de Volkskrant
★★★★
In de Sant’Eustachio in Rome wordt sinds kort de leer van paus Franciscus in praktijk gebracht. In de uit goud en marmer opgetrokken basiliek zijn eettafels neergezet, twee keer zeventig behoeftigen krijgen er ’s avonds een gratis maaltijd. Ze worden bediend door vrijwilligers uit de buurt, onder wie een gepensioneerde politiecommissaris. In de luisterrijke Michaël-kapel is een keuken ingericht. Het Vaticaan heeft een ruimte gereserveerd waar vluchtelingen gratis slapen en douchen. Bij een stekkerdoos voor de deur van de zusters Franciscanessen kunnen daklozen hun mobieltje opladen.
Rosita Steenbeek haalt de voorbeelden aan in Heb uw vijanden lief, het beknopte essay dat ze schreef voor het thema van de Maand van de Spiritualiteit: compassie. Geen eenvoudig onderwerp om iets over te betogen, want voor je het weet beland je bij open deuren: wees niet egoïstisch, voel mee met wie het minder heeft.
De schrijfster maakt er iets interessanters van. Ze put uit eigen waarnemingen (ze woont in Rome, de Sant’Eustachio is om de hoek), herinnert zich niet misselijke persoonlijke ervaringen met tegenslag en ongeluk, en last een fragmentarisch reisverslag in van haar bezoek aan Lampedusa, het door vluchtelingen overspoelde eilandje in de Middellandse Zee (niet veel groter dan Schiermonnikoog) om te zien hoe compassie in actie eruit ziet.
Op Lampedusa ontmoet ze de opstandige vrijwilligster Paola, die veel doet voor de aangespoelde vluchtelingen, maar niets opheeft met het begrip compassie. ‘Alsof je een aalmoes geeft. Ze hebben er gewoon recht op.’ Dat is een terugkerend geluid. ‘Toeristen zijn ontroerd als ze hier binnenkomen’, zegt don Piero van de Sant’Eustachio, ‘maar laat hen ontroerd zijn wanneer ze deze mensen op een straathoek tegenkomen.’
Een spanningsverhogend element vormen Steenbeeks pogingen – uiteindelijk succesvol – om contact te krijgen met de op Lampedusa geboren arts Pietro Bartolo, wiens inzet voor de vluchtelingen het onderwerp is van de internationaal bekroonde documentaire Fuocoammare. De titel, Vuur op zee, verwijst naar het wrange feit dat Bartolo veel zware brandwonden van geredde vluchtelingen behandelt, gevolg van vlamvattende benzinemotoren op gammele rubberboten.
Ze treft genoeg hardheid en scepsis op Lampedusa, maar er is ook de oude boekhandelaar Nino, die Afrikaanse migranten gratis Italiaanse les geeft. Waarom hij zoiets doet? ‘Uit egoïsme’, zegt Nino. ‘Ik word er namelijk gelukkiger van.’